تۈرك دۆلەتلىرى ئېنېرگىيە ھەمكارلىقىنى چوڭقۇرلاشتۇرماقتا

ئىستانبۇلدىكى مۇھىم بىر رايونلۇق ئېنېرگىيە باشلىقلار يىغىنىدا، ئەنقەرە تۈركمەن گازىنى ياۋروپاغا يەتكۈزۈش ئۈچۈن كاسپىي دېڭىزىنى ئاتلاش لىنىيەسى توغرىسىدا كونكرېت قەدەملەرنىڭ تاشلىنىشىنى تەلەپ قىلغان بولسا، ئەزا دۆلەتلەر تەبىئىي گاز، ئېلېكتىر ۋە قايتا ھاسىل بولىدىغان ئېنېرگىيە ساھەلىرىدە يېڭى تۇتاشتۇرۇش يوللىرىنى ئىزدىمەكتە.

تۈركىيە ئېنېرگىيە ۋە تەبىئىي بايلىقلار مىنىستىرى ئالپارسلان بايراقتار، ئەنقەرەنىڭ تۈركمەنىستاننىڭ كاسپىي (ھازار) دېڭىزى ئارقىلىق كەڭ تەبىئىي گاز زاپىسىنى تۈركىيەگە ۋە ياۋروپاغا توشۇشقا قارىتا ئۇزۇندىن بۇيان كېچىكتۈرۈلگەن پىلانلارنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن بېسىم قىلىۋاتقانلىقىنى ئېيتىپ، ئۇزۇندىن بۇيان مۇزاكىرە قىلىنىۋاتقان «ھازار ئاتلاش» تۇرۇبا لىنىيەسىنى رايوننىڭ ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى ئۈچۈن «ئىستراتېگىيەلىك جەھەتتىن زۆرۈر» دەپ ئاتىدى.

چارشەنبە كۈنى ئىستانبۇلدا تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئېنېرگىيە مىنىستىرلىرى كېڭىشىنىڭ 5-قېتىملىق يىغىنىغا ساھىبخانلىق قىلغاندىن كېيىن سۆز قىلغان بايراقتار، تۈركىيەنىڭ ئۇزۇندىن بۇيان توسۇلۇپ قالغان بۇ تۈرىنى «كونكرېتلاشتۇرۇش» نى ۋە ئەزەربەيجان، تۈركمەنىستان شۇنداقلا رايوندىكى باشقا شېرىكلەر بىلەن ماسلاشقان ھالدا ئىلگىرى سۈرۈشنى رەسمىي تەكلىپ قىلغانلىقىنى بىلدۈردى.

بايراقتار: «ئەڭ مۇۋاپىق چارە، تۈركمەنىستان گازىنىڭ مەخسۇس بىر تۇرۇبا لىنىيەسى ئارقىلىق تۈركىيەگە — ۋە تۈركىيەدىن ياۋروپاغا يېتىپ بېرىشىدۇر» دېدى ۋە ئەنقەرەنىڭ نۆۋەتتە تۈركمەنىستان گازىنى پەقەت ئالماشتۇرۇش (swap) يولى بىلەنلا ئىمپورت قىلىۋاتقانلىقىنى ئەسكەرتتى. ئۇ يەنە: «بۇ تۈر ئاساسەن 30 يىلدىن بۇيان كۈنتەرتىپتە تۇرۇۋاتىدۇ. ئەمدى ئۇنى ئىشقا كىرىشتۈرۈش ۋاقتى كەلدى» دېگەنلەرنى سۆزلىرىگە ئىلاۋە قىلدى.

بايراقتار ئەزالىرىنىڭ ئومۇمىي ئىقتىسادىي كۆلىمى 2 تىرىليون ئامېرىكا دوللىرىغا يېتىدىغان تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ تەبىئىي بايلىقلار جەھەتتە — 20 تىرىليون كۇب مېتىردىن ئارتۇق تەبىئىي گاز، 39 مىليارد ۋارىل نېفىت ۋە يەرشارىۋى ئۇران ئىشلەپچىقىرىشىنىڭ %40 — غايەت زور ئىشلىتىلمىگەن يوشۇرۇن كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى. ئۇ چېگرا ھالقىغان ئېنېرگىيە ئۇلىنىشلىرىنى كۈچەيتىشنىڭ «بۇ ھەمكارلىقنى تېخىمۇ يۇقىرى سەۋىيەگە كۆتۈرىدىغانلىقى»نى ئېيتتى.

يېڭى تەكلىپلەر: كانچىلىق ھەمكارلىقى ۋە كاسپىي ئېلېكتىر ئۇلىنىشى

تۈركىيە يەنە تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئېنېرگىيە گۇرۇپپىسىنى يەرشارىۋى تەمىنلەش زەنجىرى ئۈچۈن ھالقىلىق بولغان ئىستراتېگىيەلىك مىنېراللارنى ئېچىشنى نىشان قىلغان ئايرىم بىر «كانچىلىق مىنىستىرلىرى يىغىنى» نى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغان شەكىلدە كېڭەيتىشنى تەكلىپ قىلدى. بايراقتار رايوننىڭ ھالقىلىق خام ئەشيالار جەھەتتىكى «دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدىغان يوشۇرۇن كۈچى» گە ئىشارەت قىلىپ، رەسمىي بىر سۇپىنىڭ تۈركىيە كېلەر يىلى ساھىبخانلىق قىلىدىغان تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى رەھبەرلەر باشلىقلار يىغىنىدا تەستىقلىنىشى مۇمكىنلىكىنى ئېيتتى.

رايونلۇق ئۇلىنىشلار مەسىلىسىدە بايراقتار ئىككى ئالدىنقى قاتاردىكى تۈرنى ئالاھىدە تىلغا ئالدى: ئوتتۇرا ئاسىيادىن ئەزەربەيجان ۋە تۈركىيەگە قايتا ھاسىل بولىدىغان ئېنېرگىيە يەتكۈزىدىغان كاسپىي ئېلېكتىر يەتكۈزۈش لىنىيەسى ۋە «شەرق بىلەن غەرب ئارىسىدا ئۈزۈلۈپ قالمايدىغان» ئېلېكتىر، تەبىئىي گاز ۋە نېفىت لىنىيەلىرىنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك بىر گەۋدىلىشىشى.

ئەزەربەيجان: ئېنېرگىيە ئىتتىپاقى يېڭى بىر باسقۇچقا قەدەم قويماقتا

ئەزەربەيجان ئېنېرگىيە مىنىستىرى پەرۋىز شاھبازوۋ، تۈرك دۆلەتلەر ئارىسىدىكى ئېنېرگىيە ھەمكارلىقىنىڭ تېز كېڭىيىۋاتقانلىقىنى، ئىتتىپاقنىڭ مەبلەغ سېلىش كۆلىمىنىڭ 20 مىليارد ئامېرىكا دوللىرىدىن ئاشقانلىقىنى ۋە بۇنىڭ تەخمىنەن %80 تىنىڭ ئېنېرگىيە ساھەسىدە ئىكەنلىكىنى ئېيتتى.

شاھبازوۋ باكۇ-تىفلىس-جەيھان تۇرۇبا لىنىيەسى ۋە جەنۇبىي گاز كارىدورى ئارقىلىق تۈركىيە ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدىغان ئەزەربەيجان نېفىت ۋە گاز ئېكسپورتىنىڭ رايونلۇق ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكىنىڭ ئۇل تاشلىرىدىن بىرى بولۇشنى داۋاملاشتۇرۇۋاتقانلىقىنى تەكىتلىدى. ئۇ بىر ئالدىنقى يىلدىن 2024-يىلى نويابىرغىچە ئەزەربەيجان، قازاقىستان ۋە تۈركمەنىستاندىن 53 مىليون توننا خام نېفىتنىڭ تۈركىيەگە ۋە دۇنياغا يەتكۈزۈلگەنلىكىنى بىلدۈردى.

ئۇندىن باشقا تۇنجى قېتىم تۈرك دۆلەتلەرنىڭ ئېلېكتىر سىستېمىلىرىنى بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرىدىغان «يېشىل ئېنېرگىيە كارىدورى» غا دىققەت تارتقان شاھبازوۋ، زەنگەزۇر كارىدورىنىڭ بۇ ئېنېرگىيە ئېقىمىنى تۈركىيەگە يۆزلەندۈرىدىغانلىقىنى سۆزلىرىگە ئىلاۋە قىلدى.

ئوتتۇرا ئاسىيا مۇھىم نۇقتىسى: قايتا ھاسىل بولىدىغان ئېنېرگىيەلەر، كۆپ خىللاشتۇرۇش، رەقەملىك ئۆزگەرتىش

قازاقىستان ئېنېرگىيە مىنىستىرىنىڭ مۇئاۋىنى ئىلىياس باقىتجان، كۆپ خىللاشقان رايونلۇق ئېنېرگىيە لىنىيەلىرى ئۈستىدە ئىشلەشنى تېزلىتىش ۋە چارلاش، ئىشلەپچىقىرىش شۇنداقلا توشۇش ئۇل ئەسلىھەلىرىگە مەبلەغ جەلپ قىلىش چاقىرىقىدا بولدى. بارلىق تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئەزالىرىنى تەبىئىي گاز ۋە سۇيۇقلاندۇرۇلغان تەبىئىي گاز (LNG) تۈرلىرىگە قاتنىشىشقا تەكلىپ قىلدى ۋە رايونلۇق ئېلېكتىر تورلىرىغا رەقەملىك تېخنىكىلارنى بىرلەشتۈرۈشنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلىدى.

ئۆزبېكىستان ئېنېرگىيە مىنىستىرى جۇرابەك مىرزامەھمۇدوۋ، قايتا ھاسىل بولىدىغان ئېنېرگىيەنىڭ ياۋروپا بازارلىرىغا ئۇلىنىشىنىڭ ئىستراتېگىيەلىك ئەھمىيىتىنى تەكىتلىدى. ئۆزبېكىستان يېشىل ئېنېرگىيە كارىدورى ئۈستىدە ئەزەربەيجان ۋە قازاقىستان بىلەن بىرلىكتە ئىشلىمەكتە ھەمدە تۈركىيە بىلەن قىرغىزىستاننىڭمۇ تۈرگە قاتنىشىشىنى قوللايدۇ.

مىرزامەھمۇدوۋ: «ئېنېرگىيەدە ئورتاق تىرىشچانلىققا، ھەمبەھرىلەنگەن تېخنىكىلىق ئىلگىرىلەشكە ۋە ئوتتۇرا ئاسىيانى كاۋكازىيە ۋە تۈركىيەگە، ئۇ يەردىن ياۋروپاغا تۇتاشتۇرىدىغان يېڭى يەتكۈزۈش سىستېمىلىرى ئۈچۈن ئېنىق بىر يول خەرىتىسىگە ئېھتىياجىمىز بار» دېدى.

ئورگان خاراكتېرلىك ھەمكارلىقنىڭ كۈچىيىشى

تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى باش كاتىپى كۇبانىچبەك ئۆمۈرالىيېۋ، يەتكۈزۈش لىنىيەلىرىنى كۈچەيتىش، ئېلېكتىر تورلىرىنى زامانىۋىلاشتۇرۇش ۋە ئۆزئارا ئۇلىنىش سىستېمىلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشنىڭ تۈركىي دۆلەتلەرنىڭ پەقەت ئۆز ئېنېرگىيە تەمىناتىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىش بىلەنلا قالماي، بەلكى يەنە «دۇنيانى ئېنېرگىيە بىلەن تەمىنلىشى»گىمۇ ئىمكانىيەت يارىتىپ بېرىدىغانلىقىنى ئېيتتى.

قىرغىزىستان ئېنېرگىيە مىنىستىرى تالايىبەك ئىبرايېۋ، تۆۋەن كاربونلۇق ئۆزگىرىشنى قوللاشنى ۋە ئۇزۇن مۇددەتلىك ھەمكارلىقنى كۈچەيتىشنى مەقسەت قىلغان تېخنىكا ۋە يېشىل تەشەببۇسلار ئۈچۈن رايونلۇق مەركەز قۇرۇشنى مەقسەت قىلغان بىر تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى قارارىنى چىقىرىشنىڭ ئەھمىيىتىنى تەكىتلىدى.

ۋېنگىرىيە ۋە شىمالىي قىبرىس تۈرك جۇمھۇرىيىتى مۇقىملىقنى تەكىتلىدى

ۋېنگىرىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى پېتېر سىيارتو، ئېنېرگىيە تەمىناتىنىڭ سىياسىيلاشتۇرۇلۇشىنىڭ «خەتەرلىك قارارلار» غا سەۋەب بولىدىغانلىقى توغرىسىدا ئاگاھلاندۇرۇپ، ياۋروپا ئىتتىپاقى ئىچىدىكى ئېنېرگىيە سىياسىتى تالاش-تارتىشلىرىنى مىسال قىلىپ كۆرسەتتى. بولۇپمۇ قارا دېڭىزدىكى يوشۇرۇن چارلاشلاردا ۋېنگىرىيەنىڭ MOL شىركىتى بىلەن تۈركىيە نېفىت پاي شىركىتى (TPAO) ئوتتۇرىسىدىكى ھەمكارلىقنى قارشى ئالدى.

شىمالىي قىبرىس تۈرك جۇمھۇرىيىتى (KKTC) تاشقى ئىشلار مىنىستىرى تاھسىن ئەرتۇغرۇلئوغلۇ، تۈرك دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئىچىدىكى ئېنېرگىيە ھەمكارلىقىنىڭ تۈرك دۇنياسىدا سىياسىي بىرلىكنى كۈچەيتىدىغانلىقىنى ئېيتتى. شەرقىي ئوتتۇرا دېڭىزدا جىددىيچىلىكنى پەسەيتىش چاقىرىقىدا بولدى ۋە قىبرىستىكى ئىككى جەمئىيەت ئارىسىدا دىيالوگ ئورنىتىشقا چاقىردى.