خىتاي يۇقىرى خەۋپلىك سودا ئۇرۇشىدا، خەينەن ئۆلكىسىنى باجسىز سىناق رايونغا ئايلاندۇردى.
بېيجىڭ خوڭكوڭ ئەندىزىسىدىكى سىناققا تايىنىپ، مەبلەغ جەلپ قىلىش، ئىقتىسادىي ئېشىشنى قايتا جانلاندۇرۇش ۋە تىنچ ئوكياندىكى يۇقىرى سەۋىيەلىك سودا كېلىشىمىگە قاتنىشىش ئىرادىسىنى كۈچەيتىشنى نىشانلىماقتا.
خىتاي پەيشەنبە (2025-يىلى 18-دېكابىر) كۈنى جەنۇبتىكى ئارال خەينەن ئۆلكىسىنى چوڭ قۇرۇقلۇقنىڭ تاموژنا سىستېمىسىدىن رەسمىي ئايرىپ، بۇ رايوننى كەڭ كۆلەملىك تاموژنا بېجىدىن خالىي رايونغا ئايلاندۇردى؛ بۇ قەدەم چەت ئەل مەبلىغىنى جەلپ قىلىش ۋە چوڭ تىپتىكى تىنچ ئوكيان ھالقىغان سودا كېلىشىمىگە قاتنىشىش سالاھىيىتىنى كۈچەيتىش مەقسىتىدە تاشلانغان چوڭ قەدەمنىڭ بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ.
يېڭى رامكىغا ئاساسەن، خەينەندە ئەڭ ئاز دېگەندە %30 يەرلىك قوشۇمچە قىممەتكە ئىگە تاۋارلارنىڭ خىتاينىڭ باشقا جايلىرىغا تاموژنا بېجىسىز كىرىشىگە رۇخسەت قىلىنىدۇ؛ شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، چەت ئەل شىركەتلىرى چوڭ قۇرۇقلۇقتا تېخىچە قاتتىق چەكلەنگەن مۇلازىمەت ساھەلىرىگە كىرىش ئىجازىتىگە ئېرىشىدۇ.
خىتاي دائىرىلىرى بېلگىيە چوڭلۇقىدىكى بۇ ئارالنىڭ خوڭكوڭنى ئۆرنەك قىلغان ئاساستا يېڭى بىر سودا ئېغىزىغا ئايلىنىشىنى ئۈمىد قىلماقتا.
بۇ قەدەم بېيجىڭنىڭ «ئۇنىۋېرسال ۋە ئىلغار تىنچ ئوكيان ھالقىغان ھەمراھلىق مۇناسىۋىتى كېلىشىمى»(CPTPP) گە قاتنىشىشقا تەييار ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىش سەپەرۋەرلىكىنىڭ ئۇل تاشلىرىدىن بىرىدۇر؛ «ئۇنىۋېرسال ۋە ئىلغار تىنچ ئوكيان ھالقىغان ھەمراھلىق مۇناسىۋىتى كېلىشىمى» دۇنيا مىقياسىدا ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ تەلەپچان ئەركىن سودا گەۋدىلىرىدىن بىرى دەپ قارىلىدۇ.
يۇقىرى سودا ئېچىۋېتىش ئۆلچەملىرى
خەينەن ئەركىن سودا پورتى، خىتاينىڭ سودىنى ئېچىۋېتىش، مەبلەغ سېلىش قائىدىلىرى ۋە بازارغا كىرىش جەھەتتە يۇقىرى ئۆلچەملەرگە يېتەلەيدىغانلىقىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن سىناق رايونى سۈپىتىدە تونۇشتۇرۇلماقتا.
رەسمىي خەۋەر ئاگېنتلىقى شىنخۇا بۇ ھەقتىكى باش ماقالىسىدە: «خىتاي خەينەن ئەركىن سودا پورتىنى دۆلەتنىڭ سىرتقا ئېچىۋېتىلىشىنى يېڭى بىر دەۋرگە باشلاپ كىرىدىغان مۇھىم دەرۋازا قىلىشنى نىشانلىماقتا» دېدى ۋە بۇ تۈرنىڭ كۈچىيىۋاتقان سودا قورۇقچىلىقى تۈپەيلىدىن جىددىيلەشكەن يەرشارى سودىسىغا ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ بېغىشلىيالايدىغانلىقىنى قوشۇمچە قىلدى.
بۇنىڭ ۋاقتى ئىقتىسادىي جەھەتتىكى ئالدىراشنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ. رەسمىي سانلىق مەلۇماتلارغا قارىغاندا، بىۋاسىتە چەت ئەل مەبلىغى 2025-يىلىنىڭ ئالدىنقى توققۇز ئېيىدا ئوخشاش مەزگىلدىكىدىن %10.4 تۆۋەنلىگەن؛ سىياسەت بەلگىلىگۈچىلەر ئاستىلىغان ئىقتىسادىي ئېشىش بىلەن كۈرەش قىلىش جەريانىدا، دۇنيانىڭ ئىككىنچى چوڭ ئىقتىسادىي گەۋدىسىنى ئېغىر تولۇقلىمىلاردىن ئىستېمال ۋە مەبلەغ سېلىشقا يۈزلەندۈرۈشكە تىرىشماقتا.
خەينەن ئىقتىسادى ئۆتكەن يىلى تەخمىنەن 113 مىليارد دوللار قىممىتىدە بولۇپ، ئوتتۇراھال كۆلەمدىكى بىر دۆلەتكە تەڭلەشتۈرۈلىدۇ. بىراق، بۇ خوڭكوڭنىڭ 407 مىليارد دوللارلىق ئىشلەپچىقىرىش قىممىتىدىن خېلىلا تۆۋەن تۇرىدۇ.
خوڭكوڭ ئەندىزىسىدىكى ئارال
ئانالىزچىلار، ئارالنىڭ ساياھەتچىلىك، قاتناش-تىرانسىپورت ۋە شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا بىلەن بولغان ئىشلەپچىقىرىش ئالاقىسىنى كۈچەيتەلەيدىغانلىقىنى بىلدۈرمەكتە. ئەمما، مۇۋەپپەقىيەتنىڭ كاپالەتكە ئىگە ئەمەسلىكىنىمۇ ئاگاھلاندۇرماقتا.
خىتاي-ئەنگىلىيە سودا كېڭىشىنىڭ ئەزاسى رەن گو (Ran Guo): «بۇ پىلاننىڭ نىشانى ساياھەتچىلىكتىن ھالقىپ، چەت ئەل مەبلىغى ۋە ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈشى ھەمدە خەينەننىڭ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىياغا يۈزلەنگەن ئەشيا ئوبوروتى مەركىزى بولۇش رولىنى كۈچەيتىشى كېرەك» دېدى.
باشقا ئانالىزچىلار خىتاينىڭ بۇ قەدىمىگە نىسبەتەن ئېھتىياتچان پوزىتسىيەدە بولماقتا. ئىقتىسادشۇناسلار ئاقىللار بۆلۈمى (Economist Intelligence Unit) نىڭ ئەزاسى شۈ تيەنچېن، خەينەننىڭ تەمىنلەش زەنجىرلىرىنى قايتا بىر گەۋدىلەشتۈرۈشكە ياردەم بېرەلەيدىغان «كونتروللۇق ئەركىنلەشتۈرۈش» بىلەن تەمىنلەيدىغانلىقىنى، ئەمما خوڭكوڭنىڭ قانۇنىي رامكىسى ۋە پۇل-مۇئامىلىدە ئوچۇق بازار بولۇش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە ئەمەسلىكىنى ئېيتتى. ئۇ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا ۋە ياپونىيەدىن كېلىدىغان رىقابەتنىڭمۇ كەسكىن بولىدىغانلىقىنى قوشۇمچە قىلدى.
سودا دىپلوماتلىرى يالغۇز بىر ئەركىن سودا ئارىلىنىڭ «ئۇنىۋېرسال ۋە ئىلغار تىنچ ئوكيان ھالقىغان ھەمراھلىق مۇناسىۋىتى كېلىشىمى» ئەزالىرىنى قايىل قىلىشقا يېتەرلىك بولىدىغانلىقىغا گۇمان بىلەن قارىماقتا. ئۇلارنىڭ قارىشىچە، بۇ كېلىشىمگە قاتنىشىش ئۈچۈن ئىقتىساد جەھەتتە ئىسلاھات ۋە ماسلىشىشچانلىقنى كۆرسىتىدىغان قىسقىچە تەرجىمىھال تەلەپ قىلىنىدۇ — ھالبۇكى بۇ، بېيجىڭ تېخى تولۇق ئىسپاتلىيالمىغان بىر نۇقتىدۇر.