خىتاي ۋە ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى كۆپ تەرەپلىك ئەركىن سودا كېلىشىمى ئىمزالىدى

شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا دۆلەتلىرىدىن تەشكىل تاپقان ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى بىلەن خىتاي رەقەملىك ئىقتىساد، يېشىل ئىقتىساد ۋە باشقا يېڭى كەسىپلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئەركىن سودا كېلىشىملىرىنى يېڭىلاش توغرىسىدا يېڭى بىر كېلىشىم ئىمزالىدى.

11 ئەزادىن تەشكىل تاپقان شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى خىتاينىڭ ئەڭ چوڭ سودا شېرىكى ھېسابلىنىدۇ. ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقىنىڭ ئىستاتىستىكىلىق مەلۇماتلىرىغا قارىغاندا، ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدىكى سودا ئومۇمىي سوممىسى ئالدىنقى يىلى 771 مىليارد دوللارغا يەتكەن.

خىتاي مىللىي ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتى 3 تىرىليون 800 مىليارد دوللارغا يېتىدىغان ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى رايونى بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلەرنى كۈچەيتىشكە تىرىشماقتا. بۇ تىرىشچانلىق ئامېرىكا پىرېزىدېنتى دونالد ترامپ ھاكىمىيىتىنىڭ پۈتۈن دۇنيادىكى دۆلەتلەرگە قوللانغان يۇقىرى ئىمپورت باجلىرىغا قارشى بىر قەدەم دەپ قارالماقتا.

بېيجىڭ باشقا چوڭ دۆلەتلەرنىڭ ئاز ئۇچرايدىغان تۇپراق ئېلېمېنتلىرى ۋە باشقا ھالقىلىق مىنېرال ماددىلارنى ئېكسپورت قىلىش چەكلىمىسىنى تەنقىد قىلىشىغا قارىماي، ئۆزىنى ئىشىكى ھەممىگە تېخىمۇ ئوچۇق ئىقتىسادىي گەۋدە قىلىپ كۆرسىتىشكە تىرىشماقتا.

ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى بىلەن تۈزۈلگەن ئەركىن سودا كېلىشىمىنىڭ 3.0 نۇسخىسى مالايشىيادا ئۆتكۈزۈلگەن بىر باشلىقلار يىغىنىدا كۈچكە ئىگە بولدى. بۇ باشلىقلار يىغىنىغا ئاسىيا زىيارىتىنىڭ باشلىرىدا ترامپمۇ قاتناشقان ئىدى.

 مۇھىم بىر ئۆتكەل

 ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى-خىتاي كېلىشىمىنى يېڭىلاش توغرىسىدىكى سۆھبەتلەر 2022-يىلى نويابىردا باشلانغان بولۇپ، بۇ يىل ماي ئېيىدا، ترامپنىڭ تاموژنا باجلىرى ھەرىكىتىنىڭ كۈچەيگەن مەزگىلىدە ئاخىرلاشقان ئىدى. ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدىكى تۇنجى ئەركىن سودا كېلىشىمى 2010-يىلى كۈچكە ئىگە بولغان ئىدى.

خىتاي ئىلگىرى بۇ كېلىشىمنىڭ دېھقانچىلىق، رەقەملىك ئىقتىساد ۋە دورا سانائىتى قاتارلىق ساھەلەردە بازارغا كىرىشنى ياخشىلايدىغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرگەن ئىدى.

خىتايمۇ، ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقىمۇ دۇنيا نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن ئۈچتىن بىرىنى ۋە يەر شارى مىللىي ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتىنىڭ تەخمىنەن %30 ىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ سودا گۇرۇھى بولغان رايونلۇق ئۇنىۋېرسال ئىقتىسادىي ھەمكارلىق تەشكىلاتىنىڭ ئەزاسىدۇر.

مالايشىيا ئارىدىن بەش يىل ئۆتكەندىن كېيىن تۇنجى قېتىم كۇئالالۇمپۇردا رايونلۇق ئۇنىۋېرسال ئىقتىسادىي ھەمكارلىق تەشكىلاتى باشلىقلار يىغىنىغا ساھىبخانلىق قىلدى.

بەزى ئانالىزچىلار بۇ گۇرۇھنى ئامېرىكانىڭ قوللانغان باجلىرىغا قارشى مۇھىم بىر ئۆتكەل دەپ قارىسىمۇ، ئەزالار ئوتتۇرىسىدىكى مەنپەئەت توقۇنۇشلىرى تۈپەيلىدىن، ئۇنىڭ بەلگىلىمىلىرىنىڭ ئاساسى باشقا رايونلۇق سودا كېلىشىملىرىگە سېلىشتۇرغاندا ئاجىز دەپ قارالماقتا.