سىياسەت
5 مىنۇت ئوقۇش
ترامپ ھۆكۈمەتتە خىزمەت قىسقارتىشنىڭ بېشارىتىنى بەردى
ترامپ 2018-يىلى يىللىق خامچوتنى تەستىقلاش ئىشلىرىنىڭ كېچىكىشى سەۋەبىدىن 2019-يىلى 35 كۈن بويىچە داۋاملاشقان ئامېرىكا تارىخىدىكى ئەڭ ئۇزۇن ھۆكۈمەت تاقىلىشقا ئىمزا قويغانىدى.
ترامپ ھۆكۈمەتتە خىزمەت قىسقارتىشنىڭ بېشارىتىنى بەردى
ئامېرىكا ھۆكۈمىتى پارتىيەلەر ئارىسىدىكى چوڭقۇر بۆلۈنۈشلەر سەۋەبىدىن تاقالدى. / Reuters
2025-يىلى10-ئاينىڭ1-كۈنى

ئامېرىكا ھۆكۈمىتى پارتىيەلەر ئارىسىدىكى چوڭقۇر بۆلۈنۈشلەر سەۋەبىدىن تاقالدى، ترامپ خىزمەت قىسقارتىشنىڭ بېشارىتىنى بەردى.

ئامېرىكا ھۆكۈمىتى چارشەنبە (30-سېنتەبىر) كۈنى پارلامېنت بىلەن ئاقساراينىڭ خامچوت مەسىلىسىدە كېلىشەلمەسلىكى سەۋەبىدىن، خامچوتنىڭ كۆپ قىسمىنى توختاتتى. بۇ ئەھۋال فېدېراتسىيە ئورگانلىرىدا مىڭلىغان كىشىنىڭ خىزمىتىدىن ئايرىلىپ قېلىشىغا سەۋەب بولىدىغان ئۇزۇن ۋە جاپالىق بىر ئىش تاشلاشنى كەلتۈرۈپ چىقاردى.

1981-يىلدىن بۇيان 15-قېتىم يۈز بەرگەن ھۆكۈمەتنىڭ تاقىلىشىنىڭ قانداق ئاخىرلىشىدىغانلىقى نامەلۇم بولۇۋاتقان بىر پەيتتە، ئورگانلار بۇ ئەھۋالنىڭ ھەممە كۆڭۈل بۆلۈۋاتقان سېنتەبىر ئايلىق ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش دوكلاتىنىڭ ئېلان قىلىنىشىنى كېچىكتۈرىدىغانلىقى، ھاۋا قاتناشلىرىنى ئاقسىتىدىغانلىقى، ئىلمىي تەتقىقاتلارنى توختىتىدىغانلىقى، ئامېرىكا ئەسكەرلىرىنىڭ مائاشىنىڭ كېسىلىدىغانلىقى ۋە كۈندە 400 مىليون دوللار خىراجەت بىلەن 750 مىڭ فېدېراتسىيە خىزمەتچىسىنىڭ ئىشتىن بوشىتىلىشىغا سەۋەب بولىدىغانلىقى توغرىسىدا ئاگاھلاندۇردى.

فېدېراتسىيە ھۆكۈمىتىنى رادىكال ھالدا قايتىدىن تەشكىللەش ئارقىلىق دېكابىرغا قەدەر 300 مىڭغا يېقىن خىزمەتچىنى ئىشتىن بوشىتىشقا ئىلگىرىلەۋاتقان ترامپ، پارلامېنتتىكى دېموكراتلارنى ھۆكۈمەتنىڭ تاقىلىشنىڭ تېخىمۇ كۆپ خىزمەت ۋە پىروگرامما قىسقارتىشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان «قايتماس» ھەرىكەتلەرگە يول ئېچىشى مۇمكىنلىكىنى ئاگاھلاندۇردى.

ئاقسارايدا مۇخبىرلارغا بايانات بەرگەن ترامپ: «شۇڭا بىز نۇرغۇن كىشىلەرنى ئىشتىن بوشىتىمىز ھەمدە بۇ كىشىلەر كۆپ تەسىرگە ئۇچرايدۇ. بۇلار دېموكراتلار بولىدۇ. تاقىلىشتىن نۇرغۇن ياخشى ئىشلار ئوتتۇرىغا چىقىشى مۇمكىن» دېدى ۋە سۆزىنى داۋاملاشتۇرۇپ، «بۇنىڭدىن ئۆزى خالىمىغان نۇرغۇن ئىشلاردىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن پايدىلىنىدىغانلىقىنى، بۇلارنىڭ دېموكراتلارنىڭ ئىشلىرى بولىدىغانلىقى» نى ئوتتۇرىغا قويدى.

ھۆكۈمەتنىڭ تاقىلىشى، كېڭەش پالاتاسى ھۆكۈمەت ھەرىكىتىنى 21-نويابىرغا قەدەر ساقلاپ قالىدىغان قىسقا مۇددەتلىك چىقىم تەدبىرىنى رەت قىلىپ، بىر نەچچە سائەتتىن كېيىن باشلاندى. دېموكراتلار، جۇمھۇرىيەتچىلەرنىڭ مىليونلىغان ئامېرىكالىق ئۈچۈن يىل ئاخىرىدا ئاخىرلىشىدىغان سەھىيە ياردەملىرىنى ئۇزارتىشنى رەت قىلىشى سەۋەبىدىن قانۇنغا قارشى چىقتى.

ھۆكۈمەت مەبلىغىنىڭ مەنبەسى توغرىسىدىكى مۇنازىرە، ئىدارە-ئورگانلارنىڭ خىزمىتى ئۈچۈن 1.7 تىرىليون دوللارلىق خامچوتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ مىقدار، ھۆكۈمەتنىڭ جەمئىي 7 تىرىليون دوللارلىق خامچوتىنىڭ تەخمىنەن تۆتتىن بىرىگە تەڭ. قالغان خامچوتنىڭ كۆپ قىسمى سەھىيە ۋە پىنسىيە پىروگراممىلىرىغا ھەمدە ئېشىۋاتقان 37.5 تىرىليون دوللارلىق قەرزنىڭ ئۆسۈم پۇللىرىغا كېتىدۇ.

مۇستەقىل ئانالىزچىلار، بۇ تاقىلىشنىڭ ئىلگىرىكى خامچوتقا مۇناسىۋەتلىك تاقىلىشلاردىن ئۇزۇن داۋاملىشىشى مۇمكىنلىكىنى ئاگاھلاندۇردى. ترامپ ۋە ئاقساراي ئەمەلدارلىرى، دېموكراتلارنى ھۆكۈمەت پىروگراممىلىرىنى ۋە فېدېراتسىيە مائاش جەدۋىلىنى قىسقارتىپ جازالايدىغانلىقلىرىنى ئېيتىپ تەھدىت سالماقتا.

 ترامپنىڭ خامچوت دىرېكتورى رۇسسېل ۋوگت (Russell Vought): «تېخىمۇ ئاز ئىككى پارتىيەلىك» خامچوت ئاجرىتىشقا چاقىرىپ، ھۆكۈمەت تاقالغان ئەھۋالدا ئۇزۇن مۇددەتلىك ئىشتىن بوشىتىشلارنىڭ بولۇشى مۇمكىنلىكىنى ئاگاھلاندۇردى.

مەبلەغ سالغۇچىلارنىڭ مۇھىم سانلىق مەلۇماتلارنىڭ ئېلان قىلىنىشىدىكى كېچىكىشلەر ۋە ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش زىيىنىنىڭ تەسىرىدىن ئەندىشە قىلىشى سەۋەبىدىن، ۋال كوچىسىنىڭ قەرەللىك سودىلىرى تۆۋەنلىدى، ئالتۇن رېكورت ياراتتى ھەمدە ئاسىيا پاي بازىرى ئەۋرەندى. دوللار، ئاساسلىق رەقىبلىرىگە قارشى ھەپتىنىڭ ئەڭ تۆۋەن سەۋىيەسىگە يېقىن تۇردى.

ئەڭ ئۇزۇن تاقىلىش رېكورتى ترامپنىڭ بىرىنچى ۋەزىپە ئۆتەش مەزگىلىدە

ئامېرىكا تارىخىدىكى ئەڭ ئۇزۇن داۋاملاشقان ھۆكۈمەت تاقىلىشى، ترامپنىڭ بىرىنچى نۆۋەتلىك ۋەزىپە ئۆتەش مەزگىلىدە، چېگرا بىخەتەرلىكى توغرىسىدىكى ئىختىلاپ سەۋەبىدىن 2018-يىلى 12-ئايدىن 2019-يىلى 1-ئايغىچە 35 كۈن داۋاملاشقان ئىدى. ئامېرىكادا 1981-يىلدىن بۇيان ئۈچ كۈن ياكى قىسقا داۋاملاشقان 19 كۈنلۈك ھۆكۈمەت تاقىلىشى يۈز بەرگەن بولسا، بەزى ئۇزۇن داۋاملاشقان تاقىلىشلار فېدېراتسىيە ھۆكۈمەت ھەرىكىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسەتكەن.

كېڭەش پالاتاسى دېموكراتلار رەھبىرى چاك شۇمېر (Chuck Schumer) ئاقسارايدا ترامپ ۋە باشقا پارلامېنت رەھبەرلىرى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن ھەمدە ئىككى پارتىيەنىڭ ئورتاق تونۇشىدىن خېلىلا يىراق بولغان يىغىندىن بىر كۈن كېيىن قىلغان سۆزىدە: «ئۇلارنىڭ خالايدىغىنى پەقەت بىزگە زوراۋانلىق قىلىش. ئۇلار بۇ نىيىتىگە يېتەلمەيدۇ» دېدى.

كېڭەش پالاتاسىنىڭ كۆپ سانلىقلار رەھبىرى جون تۇن (John Thune) مەغلۇبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقان قىسقا مۇددەتلىك چىقىم لايىھەسىنى، دېموكراتلار ئىلگىرىكى يىللاردا ئاسانلا قوبۇل قىلغان، پارتىيەلەر ئارا سىياسىي زىددىيەتلەردىن تازىلانغان، «پارتىيەۋاز بولمىغان» تەدبىر دەپ ئاتىدى. جۇمھۇرىيەتچىلەرنىڭ جەنۇبىي داكوتا ئەزاسى مۇخبىرلارغا: «ئۆزگەرگەن نەرسە پىرېزىدېنت ترامپنىڭ ئاقسارايدا بولۇشى. گەپ مۇشۇ يەردە. بۇ پۈتۈنلەي بىر سىياسىي خاراكتېرلىك. بۇنىڭدىن باشقا ھۆكۈمەتنىڭ تاقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ھېچقانداق مۇھىم سەۋەب يوق» دېدى.

ترامپنىڭ جۇمھۇرىيەتچىلىرى كونگرەنىڭ ھەر ئىككى قانىتىدا كۆپ ساننى ئىگىلەيدۇ، ئەمما قانۇن چىقىرىش قائىدىلىرىگە ئاساسەن 100 كېڭەش پالاتا ئەزاسىنىڭ 60 ى خامچوت قانۇن لايىھەسى توغرىسىدا كېلىشىم ھاسىل قىلىشى كېرەك. بۇ خامچوت لايىھەسىنىڭ ماقۇللىنىشى ئۈچۈن كەم دېگەندە يەتتە دېموكرات ئەزانىڭ قوللىشى كېرەكلىكىنى بىلدۈرىدۇ.

دېموكراتلار سەھىيە مۇلازىمەت مەبلىغىگە مەركەزلەشمەكتە

دېموكراتلار، ترامپنىڭ ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتىنىڭ ئاخىرقى ئىككى يىلىدا كونگرەنىڭ كونتروللۇقىنى بەلگىلەيدىغان 2026-يىللىق كونگرە سايلىمىدىن ئىلگىرى، ئۈمىدسىزلەنگەن قوللىغۇچىلىرىنىڭ ئاز ئۇچرايدىغان بىر غەلىبە قازىنىش بېسىمى ئاستىدا تۇرماقتا. ساغلاملىق مۇلازىمەت ھەرىكىتى دېموكراتلارغا سايلىغۇچىلار ئارىسىدا ئەكس سادا پەيدا قىلغان بىرلىشىش پۇرسىتى يارىتىپ بەردى. دېموكراتلار پەقەت كېڭەيتىلگەن ساغلاملىق ياردەم پۇلىنى تەلەپ قىلىپلا قالماستىن، بەلكى يەنە ئۇلار قانۇنغا كىرگۈزۈلگەندە ترامپنىڭ بۇ ئۆزگەرتىشلەرنى بىكار قىلالمايدىغانلىقىغا كاپالەتلىك قىلىشقا تىرىشماقتا.

ترامپنىڭ پارلامېنت تەرىپىدىن تەستىقلانغان مىلياردلىغان دوللارنى خەجلەشنى رەت قىلىشى، بەزى دېموكراتلارنىڭ ھەر قانداق خامچوت قانۇنىغا نېمە ئۈچۈن بېلەت تاشلاش كېرەكلىكى ئۈستىدە ئويلىنىشىغا سەۋەب بولدى.

چىكاگو ئۇنىۋېرسىتېتى پىروفېسسورى روبېرت پاپې، ئوڭ قانات پائالىيەتچى چارلى كىركنىڭ ئۆلتۈرۈلۈشىدىن كېيىن، ئامېرىكادا ئادەتتىن تاشقىرى قۇتۇپلاشقان سىياسىي مۇھىت ھەمدە ھەر ئىككى پارتىيەنىڭ رادىكال قاناتلىرىنىڭ كۈچىيىشىنىڭ، پارتىيە رەھبەرلىرىنىڭ ھۆكۈمەتنى قايتىدىن ئاكتىپ ھالغا ئەكىلىش ئۈچۈن كېلىشىم تۈزۈشىنى قىيىنلاشتۇرۇشى مۇمكىنلىكىنى ئېيتتى. سىياسىي زوراۋانلىق ئۈستىدە تەتقىقات ئېلىپ بارغان چىكاگو ئۇنىۋېرسىتېتى سىياسىي بىلىم پروفېسسورى روبېرت پاپې: «سىياسەتنىڭ قائىدىلىرى ئىنتايىن كەسكىن ئۆزگىرىۋاتىدۇ، بۇلارنىڭ قەيەردە ئاخىرلىشىدىغانلىقىنى بىلەلمەيمىز» دېدى.

پاپې ھەر ئىككى تەرەپنىڭ ئون مىليونلىغان ئۇچىغا چىققان رادىكال قوللىغۇچىلىرىغا، يەنى ئۆزىنىڭ سايلىغۇچىلىرىغا قارشى تۇرۇشقا مەجبۇر بولىدىغانلىقىنى، بۇنىڭ ئۇلار ئۈچۈن ھەقىقەتەن قىيىن بولىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

ھۆكۈمەت تاقىلىشتىن ئىلگىرى ترامپ ئۆزىنىڭ قوللىغۇچىلىرىغا، شۇمېرنىڭ دېموكراتلارنى تەنقىد قىلغاندەك كۆرۈنگەنلىكىنى، ئاۋام پالاتاسىنىڭ ئالدىنقى قاتاردىكى دېموكراتلىرىدىن ھاكېم جېففرىس (Hakeem Jeffries) نىڭ بولسا يۈزىگە قوپال سىزىلغان شىلەپە ۋە بۇرۇت بىلەن يېنىدا تۇرغان بىر ساختا (deepfake) ۋىدېيونى كۆرسىتىپ خىتاب قىلدى.

شۇمېر مۇخبىرلارغا بۇ ھەقتە: «بۇ تەنتەكلەرچە قىلىق، نومۇسسىزلىقتۇر. بۇ 5 ياشلىق بىر بالىنىڭ قىلىدىغان ئىشى، بىر ئامېرىكا پرېزىدېنتىنىڭ ئەمەس. ئەمما، بۇ ئۇلارنىڭ قانچىلىك مەسئۇلىيەتسىز ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇلار ھۆكۈمەتنى تاقاش قارارى بىلەن كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان زىيانغا قىلچە كۆڭۈل بۆلمەيدۇ» دېدى.

ئىزدىنىڭ
ترامپ: مادۇرو ھاكىمىيىتىنىڭ كۈنلىرى ساناقلىق
ترامپ رۇسىيە بىلەن خىتاينىڭ يوشۇرۇن يادرو سىناقلىرى قىلغانلىقىنى ئىلگرى سۈردى
«ئامېرىكا بىلەن خىتاي سۈركىلىشنى پەسەيتىش ئۈچۈن ھەربىي ئالاقە قاناللىرىنى ئاچىدۇ»
پاكىستان ئافغانىستان مۇساپىرلىرىنىڭ قايتىشى ئۈچۈن تۇرخام چېگرا ئېغىزىنى ئاچتى
ئىشغال ئاستىدىكى غەربىي قىرغاقتا ئىسرائىلىيە كۆچمەنلىرى 3 پەلەستىنلىكنى يارىلاندۇردى
مالدىۋې ئاراللىرى دۇنيادىكى تۇنجى ئەۋلادلار ئارا تاماكا چەكلەش سىياسىتىنى يولغا قويدى
تانزانىيەدە زوراۋانلىق ۋە نامايىشلار سايىسىدا سايلام ئۆتكۈزۈلدى
ئىسرائىلىيە ئارمىيەسى غەربىي قىرغاقتا 15 ياشلىق پەلەستىنلىك بىر بالىنى ئۆلتۈردى
موسكۋانىڭ ئۇكرائىنا تەلەپلىرىدە چىڭ تۇرۇۋېلىشى، ترامپ-پۇتىن ئۇچرىشىشىنى تورمۇزلاپ قويدىمۇ؟
مېرز: تۈركىيە بىلەن  بولغان يېقىن شېرىكلىكىمىزنى تېخىمۇ كېڭەيتىشنى خالايمەن
ترامپ: شى جىنپىڭ ئاز ئۇچرايدىغان ئېلېمېنتلارنى ئېكسپورت قىلىش چەكلىمىسىنى بىكار قىلىدۇ
ترامپ ئامېرىكانىڭ يادرو قوراللىرىنى سىناق قىلىشقا باشلىشى ئۈچۈن يوليورۇق چۈشۈردى
ترامپ جەنۇبىي كورېيە بىلەن مۇھىم ئىقتىسادىي ۋە مۇداپىئە كېلىشىملىرىنىڭ ئىمزالانغانلىقىنى ئېيتتى
سۈرىيە كۇسۇۋونى رەسمىي مۇستەقىل ۋە ھۆكۈمران دۆلەت دەپ ئېتىراپ قىلدى
لاۋروۋ رۇسىيە-ئامېرىكا باشلىقلار يىغىنىنىڭ ۋاشىنگتونغا باغلىق ئىكەنلىكىنى ئېيتتى
ئۇكرائىنانىڭ ئۇچقۇچىسىز ھاۋا ئاپپاراتى ھۇجۇمىدىن كېيىن موسكۋا ئەتراپىدىكى ئايرودۇرۇملار تاقالدى