جۇمھۇر رەئىس رەجەپ تاييىپ ئەردوغاننىڭ رەپىقىسى ئەمىنە ئەردوغان سېررالېئون مۇنبىرىدە، ئاياللارنىڭ تىنچلىق ئورنىتىش ۋە كىلىماتقا تاقابىل تۇرۇش تىرىشچانلىقلىرىنىڭ مەركىزىدە تۇرۇشى كېرەكلىكىنى ئېيتتى.
تۈركىيە جۇمھۇر رەئىسىنىڭ رەپىقىسى ئەمىنە ئەردوغان، سېررالېئوندا ئۆتكۈزۈلگەن خەلقئارالىق يىغىنغا ۋىدېيو ئەۋەتتى.
ئۇ ۋىدېيودىكى سۆزىدە، ئاساسىي كىشىلىك ھوقۇقلاردىن مەھرۇم قالغان مىليونلىغان ئايال ۋە بالىنىڭ دۇنيادىكى چوڭقۇرلىشىۋاتقان ئادالەت كەمچىللىكىنىڭ روشەن بىر ئىپادىسى ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.
ئۇ: «كىلىمات ئۆزگىرىشى ۋە توقۇنۇشقا قارشى ئاياللار ۋە قىز بالىلارنىڭ چىدامچانلىقىنى كۈچەيتىش» پىروگراممىسىغا ئاتاپ قىلغان سۆزىدە، سېررالېئوننىڭ بىرىنچى خانىمى فاتىمە مەئەدا بىيو (Fatima Maada Bio) نى ئاياللار ۋە بالىلار ئۈچۈن كۆرسەتكەن «كۈچلۈك رەھبەرلىكى» ئۈچۈن مەدھىيەلىدى.
ئۇندىن باشقا، بىيونىڭ «ئافرىقا بىرىنچى خانىملىرى تەرەققىيات تەشكىلاتى» (Organisation of African First Ladies for Development) نىڭ رەئىسلىكى ۋە ھازىر يەتتىنچى يىلىغا قەدەم قويغان «قىزلىرىمىزدىن قولۇڭنى تارت» (Hands Off Our Girls) ھەرىكىتىنىڭ قۇرغۇچىسى سۈپىتىدە ئېلىپ بېرىۋاتقان خىزمەتلىرىنىمۇ تەقدىرلىدى.
بىرىنچى خانىم ئەمىنە ئەردوغان ئۆزى رەئىسلىك قىلىۋاتقان ب د ت نۆل تاشلاندۇق مەسلىھەتچىلەر كېڭىشىدىكى ھەمكارلىقى ئۈچۈن مىننەتدار ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈپ، بىيونىڭ ئورتاق يەر شارى خاراكتېرلىك مەسىلىلەرگە تاقابىل تۇرۇشتىكى «پەۋقۇلئاددە تىرىشچانلىقلىرى» نى تىلغا ئالدى.
ئۇ بۇ يىللىق خاتىرە كۈنى پائالىيىتىنىڭ باش تېمىسىنى تەكىتلەپ، بۇنىڭ دەۋرىمىزنىڭ ئەڭ مۇھىم مەسىلىلىرىدىن بىرىگە دىققەت تارتقانلىقىنى ئېيتتى.
ئۇ: «كىلىمات ئۆزگىرىشى دەۋرىمىزنىڭ ئەڭ مۇھىم يەر شارى خاراكتېرلىك قىيىنچىلىقلىرىدىن بىرىدۇر؛ تەرەققىيات سەۋىيەسىگە قارىماستىن بارلىق دۆلەتلەرگە تەسىر كۆرسەتمەكتە. تەبىئىي ئاپەتلەر، قۇرغاقچىلىق، قۇملىشىش ۋە دېڭىز يۈزىنىڭ ئۆرلىشى قاتارلىق ئەھۋاللارنىڭ كۈچىيىشى جەمئىيەتلەرنى چوڭقۇر ئەندىشەگە سېلىۋاتىدۇ» دېدى.
يۈكنى زىممىسىگە ئالغان ئاياللار
دۇنيادا 120 دىن ئارتۇق توقۇنۇشنىڭ ئىنسانىيەتنى خورىتىۋاتقانلىقىنى ۋە «ھالاكەت گىردابىغا سۆرەپ كېتىۋاتقانلىقى» نى، بۇنىڭ ئەڭ ئېغىر بەدىلىنى ئاياللار بىلەن بالىلارنىڭ تۆلەۋاتقانلىقىنى ئېيتقان ئەمىنە ئەردوغان: «پەقەت 2024-يىلىدىلا 676 مىليون ئايال ۋە بالا توقۇنۇشلارنىڭ ئىچىدە ياشاشقا مەجبۇر بولدى. ئىككى يىل ئىچىدە ئۇرۇشلاردا ئۆلتۈرۈلگەن ئاياللارنىڭ سانى ئالدىنقى يىللارغا سېلىشتۇرغاندا ئىككى ھەسسە ئاشتى» دېدى.
ئۇ كىلىمات كىرىزىسىنىڭ تەسىرى سەۋەبىدىن 2050-يىلىغىچە تەخمىنەن 158 مىليون ئايالنىڭ ھەددىدىن زىيادە نامراتلىققا ئىتتىرىلىشىنىڭ مۆلچەرلىنىۋاتقانلىقى ھەققىدە ئاگاھلاندۇردى.
ھايات قېلىش ئۈچۈن كۈرەش قىلىۋاتقان ۋە ياشاش ھوقۇقى، يېمەك-ئىچمەك بىخەتەرلىكى، پاكىزە سۇ ۋە مائارىپ قاتارلىق ئاساسىي ھوقۇقلاردىن مەھرۇم مىليونلىغان ئايال ۋە بالىلارنىڭ مەۋجۇتلۇقىنىڭ، دۇنيانىڭ ئادالەت خاتىرىسىنىڭ مەغلۇبىيەتلەر بىلەن تولۇپ كېتىشىدىكى ئاساسلىق سەۋەب ئىكەنلىكىنى ئېيتتى.
ئاياللارنىڭ پاراۋانلىق ۋە ئادالەت ئورنىتىلغان بىر دۇنيانى قۇرۇپ چىقىشتا «مەركىزىي ئاكتىيورلار» دەپ قارىلىشى كېرەكلىكىنى، يەنى ئۇلار «ئىنسانىي كىرىزىسلاردا ياردەم كۈتۈپ تۇرغۇچىلار بولماستىن، ھەل قىلىش چارەلىرىنىڭ ئاكتىپ قاتناشقۇچىلىرى بولۇشى كېرەك» دەپ تەكىتلىدى.
يەر شارى خاراكتېرلىك ھەمكارلىق چاقىرىقى
تەتقىقاتلارنى نەقىل كەلتۈرگەن ئەمىنە ئەردوغان پارلامېنتلاردا ئاياللارنىڭ ۋەكىللىك نىسبىتى ئاشقانسېرى خەلقئارالىق مۇھىت كېلىشىملىرىنىڭ تەستىقلىنىش ئېھتىماللىقىنىڭ يۇقىرلىغانلىقىنى، مۇرەسسەچىلىك ۋە تىنچلىق ئورنىتىشقا ئاياللارنىڭ ئىشتىراكىنىڭ بولسا، زوراۋانلىقنىڭ ئاخىرلىشىش ئېھتىماللىقىنى %24 كىچە ئاشۇرالايدىغانلىقىنى ئېيتتى.
ئۇ يەنە ئاياللار تېخىمۇ يۇقىرى ئىجتىمائىي ۋە سىياسىي ئورۇنغا ئىگە دۆلەتلەردە كاربون قويۇپ بېرىش مىقدارىنىڭمۇ %12 تۆۋەن ئىكەنلىكىنى قوشۇمچە قىلدى.
ئۇ ئاياللارنىڭ يېزا ئىگىلىك ئەمگەك كۈچىنىڭ يېرىمىنى تەشكىل قىلىدىغانلىقىنى ۋە بايلىقلاردىن باراۋەر پايدىلىنىش پۇرسىتى بېرىلگەندە، يەر شارى خاراكتېرلىك ئاچارچىلىقنى %17 كىچە ئازايتىشقا ياردەم بېرەلەيدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
ئۇ بۇ مىساللارنىڭ تۈپكى بىر ھەقىقەتنى ئوتتۇرىغا قويغانلىقىنى بىلدۈرۈپ: «ئاياللار ۋە بالىلارنىڭ يەر شارى خاراكتېرلىك كىرىزىسلارغا قارشى چىدامچانلىقىنى ئاشۇرۇش پەقەت ئاياللارنىڭ رەھبەرلىكى بىلەنلا مۇمكىندۇر» دېدى.
ئافرىقادىن كۆتۈرۈلگەن بۇ چاقىرىقنىڭ، دۇنيا مىقياسىدا ئاياللار ۋە بالىلارنىڭ ھاياتىنى ئۆزگەرتىدىغان بىر يەر شارى خاراكتېرلىك ھەمكارلىقنى قوزغىتىشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن تۈركىيەنىڭ بىرىنچى خانىمى ئەمىنە ئەردوغان، يىل ئاخىرلىشىۋاتقاندا، «ئىنسانىيەت مەڭگۈلۈك تىنچلىققا ئېرىشىدىغان ۋە سىجىل كەلگۈسى بەرپا قىلىش ئۈچۈن بىرلىكتە تىرىشىدىغان» بىر يېڭى يىل بولۇشىغا تىلەكداشلىق بىلدۈردى.