«ۋول سىترىت ژۇرنىلى» (The Wall Street Journal) نىڭ مەزكۇر مەسىلىدىن خەۋەردار ئەمەلدارلاردىن ئىگىلىشىچە، ئامېرىكا پىرېزىدېنتى دونالد ترامپ چارشەنبە كۈنى ياپونىيە باش ۋەزىرى سانا‌ئې تاكا‌ئىچىنى خىتاي دۆلەت رەئىسى شى جىنپىڭ بىلەن ئۆتكۈزگەن تېلېفون سۆھبىتىدىن كېيىن ئاگاھلاندۇرۇپ، ئۇنىڭ تەيۋەن ھەققىدىكى بايانلىرىنى قايتۇرۇۋېلىشىنى تەلەپ قىلغان.

بۇ خىل ئادەتتىن تاشقىرى دىپلوماتىك ئالاقىلەر توكيودا ئەندىشە پەيدا قىلدى؛ ئۇلار ۋاشىنگتوننىڭ بېيجىڭ بىلەن بولغان سودا مۇقىملىقىنى رايوننىڭ بىخەتەرلىكىدىنمۇ مۇھىم ئورۇنغا قويۇۋاتقان بولۇشىدىن ئەنسىرىمەكتە.

تاكا‌ئىچى يېقىندا خىتاي تەيۋەنگە ھۇجۇم قىلغان تەقدىردە ياپونىيەنىڭ ھەربىي جەھەتتىن ئارىلىشىشى مۇمكىنلىكىنى ئېيتىپ ئاگاھلاندۇرغانىدى. بۇنىڭدىن قاتتىق غەزەپلەنگەن شى جىنپىڭ بىر سائەت داۋاملاشقان تېلېفون سۆھبىتىنىڭ يېرىمىنى دېگۈدەك ترامپقا بېيجىڭنىڭ بۇ ئارال ئۈستىدىكى ئىگىلىك ھوقۇقىغا مۇناسىۋەتلىك مەيدانىنى تەكىتلەشكە ئاجراتتى.

خىتاي ئەمەلدارلىرى تەيۋەننىڭ «خىتايغا قايتىشى»نى ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىنكى خەلقئارا تەرتىپنىڭ ئاساسىي تېشى دەپ تەسۋىرلەپ، ۋاشىنگتون بىلەن بېيجىڭنىڭ دۇنيا مۇقىملىقىنى قوغداشتىكى ئورتاق مەسئۇلىيىتىنى تەكىتلىدى.

شۇ كۈنىنىڭ كېيىنكى ۋاقىتلىرىدا ترامپ تاكا‌ئىچى بىلەن سۆھبەتلىشىپ، تەيۋەننىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى مەسىلىسىدە بېيجىڭ بىلەن بولغان جىددىيچىلىكنى كەسكىنلەشتۈرۈۋېتىشتىن ساقلىنىش مەسلىھەتىنى بەردى.

گەرچە ترامپ ياپونىيەدىن سۆزىنى قايتۇرۇۋېلىشنى ئوچۇق تەلەپ قىلمىغان بولسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭ «مۇئامىلىنى يۇمشىتىش» ھەققىدىكى تەلىپى ياپونىيە ئەمەلدارلىرىنى بىئارام قىلدى؛ ئۇلار بۇنى تەيۋەنگە مۇناسىۋەتلىك جىددىيچىلىكنىڭ يېقىندا ھاسىل قىلىنغان ئامېرىكا-خىتاي سودا كېلىشىمىگە خەۋپ يەتكۈزۈپ قويۇشىدىن ئەنسىرەش دەپ قارىدى.

مەزكۇر كېلىشىم خىتاينىڭ تېخىمۇ كۆپ ئامېرىكا يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلىش ۋەدىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى سېتىۋېلىشنى ئامېرىكالىق دېھقانلار ئۈچۈن بىر غەلىبە سۈپىتىدە پات-پات تەكىتلەپ كېلىۋاتقان ترامپ ئۈچۈن سىياسىي جەھەتتىن نازۇك بىر مەسىلىدۇر.

ترامپ «ۋول سىترىت ژۇرنىلى» غا بەرگەن باياناتىدا خىتاي بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلەرنى ماختاش بىلەن بىرگە، بۇنىڭ ئامېرىكا يېزا ئىگىلىكى ئۈچۈن پايدىلىق ئىكەنلىكىنى تەكىتلەپ مۇنداق دېدى: «ئامېرىكا قوشما ئىشتاتلىرىنىڭ خىتاي بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ناھايىتى ياخشى، بۇ ئەھۋال بىزنىڭ يېقىن ۋە قىممەتلىك ئىتتىپاقدىشىمىز بولغان ياپونىيە ئۈچۈنمۇ كۈچكە ئىگە. دېھقانلىرىمىز ئۈچۈن ياخشى بولغان ھەر قانداق ئىش مەن ئۈچۈنمۇ ياخشىدۇر.»

ياپونىيە تەرەپ تېلېفون سۆھبىتىگە مۇناسىۋەتلىك تېخى رەسمىي بايانات ئېلان قىلمىدى.

تەيۋەن بوغۇزىدىكى ۋەزىيەت

تاكا‌ئىچىنىڭ 7-نويابىردا پارلامېنت ئەزالىرىغا قىلغان سۆزلىرى بېيجىڭنىڭ قاتتىق قارشىلىقىغا ئۇچرىدى؛ خىتاي دەرھال ئىقتىسادىي ئۆچ ئېلىش تەدبىرلىرىنى قوللاندى، ھەتتا بىر خىتاي دىپلومات ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئىغۋاگەرلىك قىلىپ، تاكا‌ئىچىنىڭ «بېشىنى كېسىش كېرەكلىكى»نى ئېيتىپ تەھدىت سالدى.

بۇ جىددىيچىلىك، ترامپنىڭ كېلەر يىلى پىلانلانغان بىر قانچە ئۇچرىشىشتىن بۇرۇن، شى جىنپىڭ بىلەن بولغان نازۇك سودا مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ قېلىشقا تىرىشىۋاتقان بىر پەيتتە كۈچەيدى.

چارشەنبە كۈنى ياپونىيە پارلامېنتىدا سۆز قىلغان تاكا‌ئىچى مەيدانىنى يۇمشاتقاندەك كۆرۈندى ۋە تەيۋەنگە مۇناسىۋەتلىك جىددىي ھالەت پىلانىنىڭ تەپسىلاتلىرىنى تەسۋىرلەشنى مەقسەت قىلمىغانلىقىنى ئېيتتى.

ئانالىزچىلارنىڭ قارىشىچە، ترامپنىڭ ئاۋۋال شى بىلەن، ئاندىن تاكا‌ئىچى بىلەن كۆرۈشۈشى، بېيجىڭ بىلەن قولغا كەلتۈرۈلگەن ئىقتىسادىي مەنپەئەتلەرنى قوغداش ئۈچۈن، ئامېرىكانىڭ ئىتتىپاقدىشىنى ئاساسىي بىخەتەرلىك مەسىلىسىدە تىزگىنلەش ئارزۇسىنىڭ ئىشارىتى بولۇشى مۇمكىن.

تاشقى مۇناسىۋەتلەر كېڭىشىدىن ماتيۇ گۇدمەن: «سۆھبەتلەرنىڭ تەرتىپى قىزىقارلىق؛ بۇ توكيودا بەزى گۇمان ۋە تەئەججۈپلەرنى قوزغىغان بولۇشى مۇمكىن» دېدى.

گەرچە ۋاشىنگتون ۋە توكيو تەيۋەننىڭ تەقدىرىنىڭ كۈچ ئىشلىتىش ئارقىلىق بەلگىلەنمەسلىكى كېرەكلىكى مەسىلىسىدە پىكىر بىرلىكىگە ئىگە بولسىمۇ، لېكىن ئامېرىكا-خىتاي سودا جىددىيچىلىكلىرى بىلەن تەيۋەن بوغۇزىنىڭ ئىستراتېگىيەلىك ئەھمىيىتى بارغانسېرى بىر-بىرىگە گىرەلىشىپ كەتمەكتە.

ئاق سارايغا يېقىن بىر مەنبەنىڭ ئېيتىشىچە، ترامپ بىلەن شى ئوتتۇرىسىدىكى سۆھبەتتە سودا ئاساسلىق تېما بولغان، بولۇپمۇ خىتاينىڭ ئىلگىرى ۋەدە قىلغان مىليونلارچە توننا ئامېرىكا پۇرچىقىنى سېتىۋېلىش ئىشىنى كېچىكتۈرۈشى ئەندىشە ياراتقان.

ترامپ كېيىنچە مۇخبىرلارغا، شىنىڭ سېتىۋېلىشلارنى تېزلىتىشكە ماقۇل بولغانلىقىنى بىلدۈردى.

شۇنداقتىمۇ، شى جىنپىڭ ئۈچۈن ئەڭ مۇھىم مەسىلە تەيۋەن ئىدى. ئۇ گەرچە ترامپتىن ياپونىيەگە بېسىم ئىشلىتىشنى ئوچۇق-ئاشكارا تەلەپ قىلمىغان بولسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭ ئۇرۇشتىن كېيىنكى تەرتىپكە قىلغان ئىشارەتلىرى، ياپونىيەنىڭ ئۇرۇش مەزگىلىدىكى تارىخىي يۈكىنى ۋە بېيجىڭنىڭ توكيونىڭ يېقىندىكى بايانلىرىغا بولغان سەزگۈرلۈكىنى ئەسلىتىدىغان مەقسەتلىك ئاگاھلاندۇرۇش سۈپىتىدە قوبۇل قىلىندى.

ئامېرىكا تاشقى سىياسىتى تەيۋەن بوغۇزىدىكى ھازىرقى ھالەتنىڭ بىر تەرەپلىك ئۆزگەرتىلىشىگە قارشى تۇرۇشنى داۋاملاشتۇرماقتا؛ ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى خىتاينى رايوندىكى «تىنچلىق ۋە مۇقىملىققا قارىتىلغان ئەڭ چوڭ تەھدىت» دەپ تەرىپلەيدۇ.